Maarten Luther opende de Bijbel voor het gewone volk

De tijd waarin Maarten Luther leefde, was een tijd van veel onzekerheid en angst. Angst vooral voor een god die alles zag – vooral al je fouten – en die je na je dood zou oordelen. De hel en het vagevuur, dat waren de dingen waar je vooral bang voor was en de kerk deed er alles aan om je dat goed duidelijk te maken. Voor hen zat er namelijk een verdienmodel achter!

De kerk had een goed idee dat zorgde voor extra bijdragen voor de kerkelijke kas: je kon met een flinke donatie de zielenheil van een dierbare afkopen. Dat werd een zogenaamde aflaat genoemd: ‘Als het geld in het kistje klinkt, het zieltje in de hemel springt’, zo was het marketingverhaal dat o.a. door Tetzel was bedacht.

Maarten Luther was ook bang voor zijn ziel en maakte zich zorgen om zijn redding. Hij deed alles wat er van hem werd verwacht om zo goed mogelijk te leven. Toen hij eens reisde door een bos en een enorme onweersstorm overtrok, riep hij de hulp in van Moeder Maria: ‘Red mij, ik zal monnik worden!’ Hij bleef in leven en Maarten Luther hield woord. Hij werd monnik.

Hij bleef altijd een worstelende en zoekende monnik. Steeds bleef hij zich afvragen wat de juiste manier was om te geloven en in hem groeide de kritiek op de leer van de paus en de kerk. In de Bijbel kon hij niet zien dat je door goede werken of een som geld gered kon worden. Je kon slechts door genade van God worden gered.

Zijn kritiek en twijfels vatte hij samen in 95 stellingen. Het was een openbare opening van het debat over belangrijke zaken. Op 31 oktober 1517 verspreidde Luther het document waarin hij de wantoestanden in de katholieke kerk aan de kaak stelde. Deze daad wordt gezien als het begin van de reformatie. Vaak wordt beweerd dat Maarten Luther het document op de deur van de slotkerk in Wittenberg spijkerde. Bewijs hiervoor ontbreekt echter. 

Luther verdedigt zijn stellingen (onbekende kunstenaar, 1822 – 1845)

De boodschap van Luther zette een kettingreactie aan gebeurtenissen in werking. Zijn protest sloeg aan bij boeren, burgers, hertogen, koningen en priesters. De rest van zijn leven zou Karel V – alsof hij als katholieke Duitse keizer niet genoeg te stellen had met alle andere problemen in zijn onhoudbaar grote rijk – niet meer verlost worden van de religieuze opstandelingen die al snel ‘protestanten’ zouden gaan heten.

Lees de 95 stellingen hier.

Maarten Luther speelt trouwens een niet te onderschatten rol in de Bijbelverspreiding en de manier van omgaan met de Bijbel. Tot in de 16e eeuw gebruiken alle christenen in het westen dezelfde Bijbel in de vertalingen die dan circuleren. Er is sprake van één kerk en één canon. 

Luther zorgt ervoor dat de Bijbel toegankelijk wordt voor iedereen, maar ook dat er diverse canons in gebruik raken. Hij vertaalt het Oude en het Nieuwe Testament zelf uit de grondtalen. Het Nieuwe Testament uit het Grieks komt beschikbaar in 1522 (gebaseerd op de Griekse uitgave die Erasmus had verzorgd), in 1534 is het Oude Testament uit het Hebreeuws en Aramees klaar. Luthers keuze om delen weg te laten die wel in de Griekse Septuaginta voorkomen, maar niet in de Hebreeuwse tekst, is van grote invloed. Zo ontstaan de begrippen Apocriefe en Canonieke boeken.

Luther schreef ongelofelijk veel. Dat ging echt niet alleen over theologie en Bijbeluitleg. Hij schreef ook over het gewone leven. Over hoe je moest omgaan met je geld en met macht. Hoe je om moest gaan met je medemens. Hierdoor werd het geloof wat werelds gemaakt. Het was alledaags geworden.

Uit alles wat is nagelaten, dus naast de boeken ook al de brieven die hij schreef, komt een stevige theoloog tevoorschijn. Maar ook die andere kant van Maarten Luther: hij was ook regelmatig lomp en grof. 

Maarten Luther predikend in een kerk (tekening van Hans Brosamer, 1550)

Luthers navolgers omarmden zijn opvattingen. Onder hen was ene Calvijn. Hij is misschien voor Nederland nog wel meer van invloed geweest. Maar zonder Luther was er ook geen Calvijn geweest.

De reformatie gaat dan ook over een heel nieuw idee op het leven en geloof. Minder weggestopt in kerken en kloosters, en meer als onderdeel van het leven van iedere gelovige. 

Maarten Luther was natuurlijk een Bijbelvertaler die een belangrijke rol speelde in het beschikbaar maken van de Bijbel in de volkstaal. Hij had het natuurlijk over grote zaken als de genade van God, zonde en redding. Maar hij sprak ook open over het feit dat hij plezier beleefde aan de liefde. Sensualiteit hoort ook bij Luther. Hij sprak erover met zijn gasten aan tafel en hij schreef het in brieven. In zo’n brief, die lang uit de verzamelde brieven werd gehouden, schrijft hij: ‘Als je vanavond jouw Katharina in je bed hebt, en haar liefdevol omarmt en kust, bedenk dan dat God haar aan jou gegeven heeft. Ik heb uitgerekend wanneer je deze brief krijgt, en ik zal op die avond mijn vrouw op dezelfde manier liefhebben.’ 

Je snapt waarom sommigen dit soort brieven uit de publiciteit wilden houden. Het paste, in het idee van bepaalde mensen, niet bij het idee van de grote kerkhervormer. Maar ja, grote waardering voor seks binnen het huwelijk was voor Luther heel logisch. Het was een bescherming tegen onkuisheid, zoals ze dat noemden. Lust was een geschenk van God.

Als je vandaag de Bijbel leest, denk dan eens aan de monnik die er zijn levenswerk van maakte om de Bijbel in de taal van de gewone man en vrouw beschikbaar te maken. Ondertussen is de Bijbel in vele honderden talen beschikbaar en alleen al in het Nederlands kun je kiezen uit tientallen verschillende Bijbelversies. Ontdek meer over de Bijbel in de Online Bijbel Intro.